Cây cao su được trồng �?Việt Nam t�?nbsp; năm 1897, đến nay tròn 125 năm góp phần quan trọng phát triển kinh t�?- xã hội đất nước cho đến tận ngày nay. Quá trình du nhập, tồn tại và phát triển của ngành cao su - một ngành công nghiệp có b�?dày văn hóa lịch s�?- có rất nhiều dấu ấn, câu chuyện đặc biệt thú v�?..

Thiệt l�? thành ph�?lớn nhất đất nước này vốn hình thành t�?ba trung tâm Sài Gòn, Gia Định và Ch�?Lớn, ch�?vườn cao su nào vào đây? Vậy mà kết qu�?tìm kiếm thật quá bất ng�?..

Phú Nhuận là vườn cao su đầu tiên trồng thí nghiệm với quy mô lớn tại Việt Nam và Đông Dương. Chính nông dân Phú Nhuận là những phu đồn điền cao su đầu tiên ch�?không như ta tưởng là những người công nhân cao su �?các đồn điền Lộc Ninh, Tây Ninh, Xuân Lộc...

Nhà văn Lê Văn Nghĩa

Bất ng�?gặp "c�?quot; cao su

Những ngày đầu tháng sáu, trời Sài Gòn nắng rát, chúng tôi đi trên đường ph�?mà mắt c�?nhìn lên các tán cây hè ph�?hoặc đảo qua tầng xanh thấp thoáng trên các khu vườn. Chúng tôi cũng sục sạo trong các công viên khu vực trung tâm, k�?c�?đi sâu vào các hẻm nh�?đ�?tìm cây cao su. "Bim, bim..." - chiếc xe hơi đằng sau bấm còi hối thúc khi chúng tôi dừng lại trên đường Tú Xương, quận 3.

Đó là giây phút "đứng hình" khi nhìn vào giữa sân tr�?s�?Liên hiệp các hội văn học ngh�?thuật TP.HCM với cây "cao su" vô cùng to lớn, mọc vút lên tận tầng 5, tầng 6 của tòa cao ốc. Nhìn k�?lại thì c�?th�?đường kính gốc hơn 1,5m này hóa ra là cây trôm (lá hao hao cao su) ch�?không phải cao su như chúng tôi ao ước tìm gặp. Đang hết sức thất vọng, tôi chợt nhìn qua c�?th�?dây leo quấn quanh �?góc bên, nhìn lên tán, rồi như muốn hét lên: đây rồi, một c�?th�?cao su.

Cây nằm sát cổng 81 Trần Quốc Thảo của Hội Văn ngh�? đường kính khoảng 1,5m và cao gần 20m, tán lá không quá rộng bởi cây cối xung quanh chen lấn. Đ�?chắc ăn, chúng tôi dùng chìa khóa xe cạo th�?lớp v�?chết bên ngoài và "khoan" nh�? lớp m�?trắng ứa ra thành dòng. 

Anh Vũ Kim Lai, người gi�?xe, cho hay: "Không ai biết rõ tuổi của cây cao su này đâu, chắc là người ta trồng đâu thời trước, xưa lắm rồi". Anh Lai là người hiếm hoi biết đây là cây cao su, còn những người khác đều tròn xoe mắt khi hay thông tin.

TS Nguyễn Anh Nghĩa, phó viện trưởng Viện Nghiên cứu cao su Việt Nam, cũng bất ng�?khi khu vực này còn sót lại cây cao su, cho dù ông cho biết ch�?Hội Văn ngh�?ngày xưa nằm trong một vườn cao su rộng lớn. Quá trình xây dựng nhiều công trình đã lấn dần, cho đến khi cao su b�?xóa x�?

Thực ra, người dân đô thành Sài Gòn trước đây thường thấy bóng dáng cây cao su đâu đó trên nhiều hè ph�? đến giai đoạn rất gần đây cũng còn thấy. Nhà nghiên cứu văn hóa Trần Đình Sơn cho biết trước năm 1975 cho đến cuối thập niên 1980, ông còn thấy nhiều cây cao su trồng trên vỉa hè đường Võ Th�?Sáu, Tú Xương và các tuyến đường lân cận. Cao su tồn tại rất nhiều quanh khu vực L�?Gia, sân Phú Th�? Bảy Hiền... 

Ông Sơn k�? "Hồi đó đi trên một s�?tuyến đường như Võ Th�?Sáu đoạn cuối (gần vòng xoay Dân Ch�?, Tú Xương và nhiều tuyến đường khác, tôi đ�?ý thấy khá nhiều cây cao su, có những cây thân gốc to lớn, u nần trông rất đặc biệt".

Trong ký ức của TS Nguyễn Anh Nghĩa, thời còn nh�?ông và đám bạn thường ra quanh trường đua Phú Th�? vỉa hè L�?Gia, Lý Thường Kiệt..., dùng vật cứng khắc vào gốc cao su cho ứa m�?rồi đưa vào tay vo dần thành những qu�?bi tròn làm đ�?chơi. 

Giai đoạn khốn khó sau năm 1975, h�?xe đạp xẹp lốp là người ta đem dao, rựa băm vào gốc cao su lấy m�?vá xe. Hình ảnh cây cao su rất đỗi quen thuộc với đời sống như th�?c�?dần phai nhạt bởi đời sống thay đổi; lâu lâu có người rơi vào mối hoài niệm "một thời cao su" hoặc đi tìm có ch�?đích như chúng tôi thì cây cao su trên hè ph�?Sài Gòn - TP.HCM tr�?thành dĩ vãng t�?bao gi�?

C�?th�?cao su �?cổng Liên hiệp các hội văn học ngh�?thuật TP.HCM - Ảnh: SƠN LÂM

Dấu vết những đồn điền xưa

Theo nhiều nguồn tư liệu của người Pháp, đất Phú Nhuận, tỉnh Gia Định (TP.HCM ngày nay) nằm trong s�?những nơi trồng cao su sớm nhất �?Nam K�? Ông Belland, một nhà tư bản Pháp (có thông tin ông là cảnh sát trưởng Sài Gòn) đã trồng �?đây những cây cao su đầu tiên vào năm 1898 (cũng có thông tin cho là năm 1897), và Phú Nhuận tr�?thành một trong những đồn điền cao su lớn. Đến năm 1908, cao su �?đồn điền Belland �?Phú Nhuận cho trích m�?..

Chúng tôi đến ngay công viên Gia Định, nơi mà c�?nhà văn Lê Văn Nghĩa xác định: "Đồn điền cao su đầu tiên của Belland tr�?thành sân golf thời ch�?đ�?cũ và bây gi�?đã tr�?thành công viên Gia Định". 

Cây cao su c�?lão trong Công viên Gia Định - Ảnh: THÁI LỘC

Chúng tôi tản b�?dưới giàn dây leo, vừa đi vừa ngẫm ngợi nơi đây c�?trăm năm trước những công nhân Việt có khi đang cạo m�? Hồi đó không gian vườn rừng cao su chắc yên ắng tĩnh mịch lắm, không ồn áo náo nhiệt tiếng máy rú, còi xe vây quanh như bây gi�?..

Đang chiều suy nghĩ, hướng nhìn bâng quơ, chợt hình ảnh một cây cao su đập vào mắt tôi. Nhìn k�?lại, không tin �?mắt mình: đúng là một c�?th�?cao su. 

Cây nằm ngay cạnh đường dạo công viên, cách đường Hồng Hà hơn chục bước chân và được đánh s�?1099 bằng vôi trắng. Tôi lấy chìa khóa xe chọc th�? m�?trắng t�?t�?tứa ra, sau đó tuôn trào. 

"C�?quot; cao su này mọc tươi tốt, cao khoảng 20m, đường kính gốc khoảng 1,3m và dày đặc vết cạo chéo quanh thân, có th�?là điều chứng minh đây là cây còn sót lại của đồn điền xưa...

Thông tin xưa cũng cho hay khoảng thập niên 1900, trên trục đường Lý Thường Kiệt từng có đồn điền cao su rộng lớn; đến cuối thập niên 1950, đoạn t�?Trường ĐH Bách khoa đến ngã tư Bảy Hiền cao su vẫn còn bạt ngàn... 

Chúng tôi c�?gắng tìm kiếm rất nhiều khuôn viên công s�? các công viên, k�?c�?vườn nhà dân... nhưng không thấy. Cũng thật may khi vào một con hẻm Lý Thường Kiệt thuộc khu ph�?1, phường 6 (quận Tân Bình), chúng tôi nhìn thấy mấy nhánh cao su vượt khỏi tường rào sà ra con l�? Thì ra có đến bốn cây cao su nhiều năm tuổi, cao lớn, đường kính gốc chừng 70 - 80cm, nằm trong khuôn viên xưởng sản xuất Trung tâm h�?tầng mạng miền Nam thuộc VNPT. Phải chăng đây là hình ảnh còn sót của cao su th�?h�?1950?

Những cây cao su trong Trung tâm văn hóa th�?thao Tân Thới Hiệp, quận 12 - Ảnh: THÁI LỘC

Ra xa hơn nữa, tôi tìm đến tr�?s�?Trung tâm văn hóa th�?thao Tân Thới Hiệp (quận 12) - nơi tồn tại một vườn cao su khá rộng. Bà Nguyễn Th�?Vân, sống gần trung tâm, cho biết gia đình đến đây năm 1998, khi ấy vườn cao su trải dài và một s�?h�?dân còn cạo m�?vào những thùng nhựa đem bán. V�?sau, người ta phá một phần làm tr�?s�?UBND phường Tân Thới Hiệp, tr�?s�?Công an quận 12 và tr�?s�?trung tâm văn hóa này, diện tích cao su thu hẹp dần.

Hiện tại, trong khuôn viên trung tâm này còn vài chục cây với đường kính gốc khoảng 50 - 60cm, trong tình trạng không ai khai thác m�? có vài cây chết khô, một s�?vừa b�?đốn chặt ngang thân...

Dấu cạo m�?rất rõ trên thân c�?th�?cao su �?công viên Gia Định - Ảnh: THÁI LỘC

Thật k�?l�? tại Thảo cầm viên Sài Gòn hiện còn một c�?th�?cao su rất đặc biệt, hoàn toàn có th�?thuộc "đời đầu" của cao su Việt Nam.

K�?tới: �?“đất tổ�?cao su Thảo cầm viên

THÁI LỘC - SƠN LÂM
Theo Báo Tuoitre.vn